عشق...

بسم الله الرحمن الرحیم

خواجه طوسى در شرح فصل هیجدهم نمط هشتم اشارات، عشق را چنین تعریف کرده است: «و الحبّ إذا أفرط سمّى عشقا» یعنى محبّت که به غایت رسد عشق است. و اگر خواهى آن را الفت بنامى هم روا است، و در آیات الفت قرآن تدبّر شود.
پیچک را به تازى عشقه گویند، و همچنین در فرهنگ فرانسه لی ئر REIL به معنى بستن و پیوستن است، و پیچک را چون سخت به درخت مى‏پیوندد لی‏ئر
گویند که در اصطلاح صرف عربى «کثرة المبانی تدلّ على کثرة المعانى»، و به همین مناسبت عاشق را «لی ئر» خوانند.
دیدى که چگونه پیچک سخت درخت را دربرمى‏گیرد، در باب عبادت اصول کافى (ص 68، ج 2 معرب به اعراب این کمترین) از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که آن حضرت فرمود:
قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله و سلّم: «أفضل الناس من عشق العبادة فعانقها، و أحبّها بقلبه، و باشرها بجسده، و تفرّغ لها، فهو لا یبالى على ما أصبح من الدنیا على عسرأم على یسر».
نصر بن مزاحم منقرى کوفى در کتاب صفّین گوید که:
امیر المؤمنین امام على علیه السّلام در مسیر صفّین چون به نینوى رسید توقف کرد و بدان جا اشارت نمود و فرمود: «هذا مناخ رکّاب و مصارع عشّاق لا یسبقهم من قبلهم و لا یلحق من بعدهم»، و همین عبارت از امام باقر علیه السّلام نیز روایت شده است.
و حکیم نظامى (قدس سرّه) به نظم فارسى چه خوش فرموده است:
عشقى که نه عشق جاودانى است             بازیچه شهوت جوانى است‏
عشق آینه بلند نور است             شهوت ز حساب عشق دور است‏
  در خاطر هر که عشق ورزد             عالم همه حبّه‏اى نیرزد
چون عاشق را کسى بکاود             معشوق از او برون تراود
چون عشق به صدق ره نماید             یک خوبى دوست ده نماید
 مرحوم سید نعمة اللّه جزائرى (رضوان اللّه علیه) در انوار نعمانیه بسیار خوب از عشق بحث فرموده است.
و در دیوان این کمترین حسن حسن‏زاده آملى در پایان قصیده‏اى آمده است:
 (ط 2، ص 72).
عشق سرچشمه فیض ازلى است             فاعل و غایت اصل ایجاد
عشق سرسلسله املاک است             عشق سرخیل نبات است و جماد
عشق هم عاشق و هم معشوق است         عشق مبدأ بود و عشق معاد
منتهى همّت عقل است که این             کاخ عالم نبود بى‏استاد
عشق بى‏پیر برآورد خروش             که جهان یکسره است عشق آباد
حسن از دوش شد عشق آبادى             بجز این نام و نشانیش مباد

کلمه 450 هزار و یک کلمه