توحید قرآنی

توحید قرآنى، توحید صمدى است، و توحید صمدى را در بسیارى از کتب و رسائلى که به قلم این کمترین تحریر شده است از آن جمله در رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم تحقیق و تقریر نموده‏ام؛ اکنون غرضم این است که بر مبناى رصین توحید صمدى، علّیت در حقیقت تشأّن وجود است، و وجود سابق بر هر تعیّن است چنانکه مرحوم متأله سبزوارى در تعلیقه‏اى بر دلیل پنجم ادله تجرّد نفس ناطقه در شرح غرر الفرائد فرموده است: «و العلّیة على ما هو التحقیق هى التشأّن، و الوجود سابق على کلّ التعیّنات». در بند هیجدهم دفتر دل اشارتى بدین کلمه علیا نموده‏ایم:
         بیا یک باره ترک ما سوا کن             خودت را فارغ از چون و چرا کن‏
          به این معنى که نبود ماسوایى             خدا هست و کند کار خدایى‏
          به این معنى که او فردیست بى‏زوج             به این معنى که او جمعیست بى‏فوج‏
         به این معنى که وحدت هست قاهر             نباشد کثرتى غیر مظاهر
          ندانم کیست علّت کیست معلول             که در وحدت دویى چونست معقول‏
          چه اندر کعبه باشى و چه در دیر             ترا قبله است وجه اللّه و لا غیر
          شؤون ذات حق معلول او نیست             عجب از آن که این معقول او نیست‏
          بگویم حرف حق بى‏هیچ خوفى             صمد هست و صمد را نیست جوفى‏
          بیا با یاد او مى‏باش دمساز             بیا خود را براى او بپرداز
          برون آیکسر از وسواس و پندار             که تا بینى حقیقت را پدیدار

کلمه443هزار و یک کلمه