ریاضیات و تقویت قوای انسانی
حکما و فلاسفه بزرگ گفته اند:برای رسیدن به معرفت حقایق اشیاء فکر را باید به علوم ریاضی ورزش داد.
آری علوم ریاضی برای حکیم به مثابت مسطره برای خطاط است،همچنانکه مسطره مشاق را از کجی و بی نظمی در کتابت حروف،و انحراف سطور ،حافظ است.علوم ریاضی فکر را زا خطا و اعوجاج و انحراف باز میدارند،و به ان استقامت و اعتدال میدهند.زیرا که مسائل آن مبتنی بر قواعد خلل ناپذیر است و هیچ مسامحه و سهل انگاری در آنها راه ندارد،با تخمین و تقریب درست نمی شود .اگر چنانکه اندک اشتباه و غفلت در اعمال و قوانین آن به محاسب روی آورد از نتیجه فرسنگها دور میشود و از رسیدن به مقصود باز میماند.
لذا انسانهای ورزیده در علوم ریاضی صاحب رایی صائب،و نظری ثاقب،و کم گوی گزیده گوی و نکو گوی میشود.عبارت و الفاظ آن نوعا حساب شده است.قلم انان بسیار رصین و متین است.میبینیم عبارت خواجه طوسی در شرح اشارات شیخ الرئیس ،و تحریر اصول اقلیدس،و تحریر مجسطی بطلمیوس و دیگر مصنفاتش به فارسی و عربی ،چنان سخت استوار است که گویی به جای مرکب ،سرب مذاب به کار برده است.
ابن فناری که یکی از عارفان بنام است،در فصل دوم فاتحه مصباح الانس، علم ایقانی بدون اختلاف معرفی نموده است.
ابن خلدون در مقدمه تاریخش سخنی در فضیلت علم هندسه دارد که بپارسی ترجمه و نقل میکنیم:
هندسه به خرد فروغ به اندیشه راستی میدهد.زیرا همه براهینش به روشی روشن و سبکی آشکار است.از همین جهت غلط در قیاسهایش راه ندارد .لذا به ممارست آن فکر از خطا دور میگردد.و بر اثر روش روشن ،هوش و بینش به هندسه دان دست میدهد. و گفته اند بر در سرای افلاطون نوشته شده بود:"هرکس هندسه دان نیست به منزل ما وارد نشود"ومشایخ ما گفته اند:ممارست در علم هندسه برای فکر به مقابت صابون است برای جامه.چنانکه این جامه را تمیز میگرداند،آن فکر را صافی مینماید.و این از جهت حسن ترتیب و انتظامی است که در مسائل هندسی بکار رفته است.
در سیر حکمت در اروپا ترجمه افلاطون آمده است:وی در بیرون شهر آتن باغی داشت وقف علم و معرفت نمود.مریدانش برای درک فیض تعلیم و اشتغال به علم و حکمت آنجا گرد می امدند.و چون آن محل آکادمیا نام داشت فلسفه افلاطون معروف به حکمت آکادمی شد،و پیروان آن را آکادمیان خواندند.و امروز در اروپا مطلق انجمن علمی را آکادمی میگویند.گفته اند بر سر در آکادمی نوشته بود.
" هرکس هندسه نمیداند وارد نشود"
